M.Ö. 7. ve 6.YüzyIlda Apollon tapınağının ünü çok yaygındı. Mabed, Antik dünyanın en önemli kehanet merkezlerinden biriydi. İlkçağda, kehanette bulunma ve olayları önceden görme yetisinin, kökeni Hititler’e kadar inen bir Anadolu Tanrısı olan Zeus ve Leto’nun oğlu güneş, ışık, müzik ve kehanet tanrısı Apollon tarafından insanlara verildiğine inanılırdı. Anadolu’nun birçok yerinde, bu tanrıya adanmış tapınaklar bulunur ve buralardaki rahiplerle rahibeler, tanrıya aracılık ederek, kendilerine danışmaya gelenlere, gelecekten haber verirlerdi.

    Efsaneye göre; Tanrı Apollon bir gün, Didim yöresinde çobanlık yapan Brankhos’a rastladı. Ondan çok hoşlandı ve ona biliciliğin (kehanetin) sırlarını öğretti. Çoban Brankhos, bugün Apollon Tapınağı’nın yerinde bulunan defne ormanı ve su kaynağının yanında, Apollon adına ilk tapınağı kurdu. Zaman içinde Brankhos soyundan gelenler “Brankhidler” olarak anıldılar ve çok uzun süre Apollon Tapınağı’nın yöneticiliğini yaptılar.

Lidya Kralı Kroisos da (Karun), Pers ülkesine saldırmadan önce bilicilere baş vurmuştu. Ancak kendince bir kurnazlık yaparak; Dönemin bütün ünlü kehanet merkezlerine elçiler göndermiş ve rahiplerden, kralın o anda ne yapmakta olduğunu bilmelerini istemişti. Kroisos da, Perslerle girişeceği savaş öncesinde Delpho Box i rahibine danışmayı seçmişti. Ancak biliciler, anlaşılması güç ifadeler kullanır ve açık bir yanıt vermekten daima kaçınırdı. Kroisos da, Pers Krallığı’na yapacağı saldırı sonunda, büyük bir imparatorluğun yıkılacağı yanıtını alınca, hevesle sefere girişir, ancak sonunda yenilir.

    Perslerin Milet’i ele geçirmesi ve tapınağı yakıp yıkmasıyla son bulur. İskender’in gelişiyle beraber yeniden bir canlanma yaşanır ve İskender’in komutanlarından Seleukos’un emriyle, İÖ 300 dolaylarında bugün kalıntılarını gördüğümüz tapınağın inşasına başlanır. Tapınağın yapımına yardım eden Suriye Kralı Selevkos, Ekbatana’ya götürülen Apollon heykelini geri getirtmiştir. Savaşlar ve yağmalarla duraklayan tapınak inşaatı, yüzlerce yıl devam eder ve sonuçta hiçbir zaman tamamlanamaz. Tapınak inşaatında çalışanlara yapılacak ödemeler ile ilgili olarak, tapınak duvarları üzerine kazılan işaretleri bugün bile seçmek mümkün. Arkeolog George Bean’e göre, daha sonra bu işaretlerin temizlenmesi düşünülmüş, fakat tapınağın son rötuşları hiç bir zaman yapılamamıştır.

    Bazı Kaynaklar: “Apollon Tapınağı bitirilebilmiş olsaydı dünyanın yedi harikasından biri olabilirdi” der…

    “Didyma”, “Brankhidai” (Brankhidler ülkesi) olarak da adlandırılmaktadır. Bilicilik o zamanlar Krallardan, en fakir köylülere kadar, bütün insanların başvurduğu bir kaynaktı . “Didyma” sözcüğü “IKIZ KARDES” anlamına gelir. Tanrı Apollon, Tanrıça Artemis’in ikiz kardeşidir. . Didim, Osmanlı imparatorluğu zamanında varlığını “Yeronda – yoran” ismi ile sürdürmüştür.  Tarihte “DIDYMAION”‘ olarak bilinen antik kent, yakın tarihte “DIDIM” olarak yenilenir ve ilçe olur.

Sevgilerimle..